TATAVLA 
REPERTUVAR

Ülkemiz coğrafyasında yer alan belli başlı insan gruplarının öykülerini anlatan, olabildiğince lehçe ve müzik kullanan bir anlatı oyunu yazmak üzere yola çıkıldı.

 

Oyunun genel girizgâhında, ilk kez Yılmaz Güney’in Salpa adlı öyküsünden yaptığım uyarlama için sözlerini yazdığım ve Cem İdiz’in muhteşem bir biçimde bestelediği Bir Kiraz Çiçeği Olmak İsterdim şarkısını kullandım. Bu şarkı oyunun hem temasıyla büyük bir uyum taşıyordu, hem de amaçladığım gülmeceye dayalı, ama biraz duygusal, biraz buruk ve zaman zaman biraz kanırtıcı bir tonu destekliyordu. Anlatı parçalarının, yani öykülerin girizgâhları anlatılan yöreyle ilintili şarkılarla yapılsın istedim.

 

İlk anlatı parçası bir dizi Laz öyküsünü dile getiriyor. Telefona yağ basma olayı, Trabzon’da, yaşayanlar tarafından anlatılmış bir olay. Şoför Osman’ın öyküsü ise, 1970’li yıllarda ağabeyimin Samsun’da şahsen tanıdığı yaşlı bir şoförün öyküsü. Tursune Ninenin öyküsü ise, bir başka can dostum Mustafa Turan’ın Elowit Yaylasındaki akrabalarının anlattığı öyküler. Bütün bu öyküleri doğup büyüdüğüm Bergama’daki Yahudi mahallesinde, Yahudi komşularımızla yaşadığımız o sıcacık dostluğun anılarıyla sarmaladım: zihinsel engelli Baruk’u kızdırdığı için babasından dayak yiyen Orhan, ninemle karşılıklı sabah kahvesi içip, gelincik sigarası tellendirip, gelinlerin çekiştirildiği sohbetler yapan Matilda Teyze, havrada düzenlenen Çocuk Esirgeme sünnetleri, iftara gönderilen ikramlar, kısacası komşuluk kavramı, hep kişisel tarihimden geldi ve bütün bu öykülerin oturacağı ana ekseni oluşturdu.

​

İkinci anlatı parçasının ana kahramanı Yaşar Amca, Eskişehir’de bir başka dostum Erdal Şahbaz’ın dershanesinde hâlâ çalışan çağdaş bir Nasreddin Hoca-Yunus Emre. Halk ve hak üzerine sürekli şiirler okuyan Yaşar Amcanın öyküsüyle bir zamanlar Ali Meriç’le birlikte tasarladığımız ama yapamadığımız bir olayı birleştirdim: 1982 Anayasası referandumla kabul edildiğinde sevgili Ali Meriç’le Kenan Evren’e yüz gram kına göndermeyi düşünmüştük, ama Ali, o her zamanki esprili haliyle, "Ağabey, yapmayalım, benim gönderdiğimi anlar, hemşeriyiz, o da benim gibi Alaşehirli!" demişti.

 

Bu öyküleri birleştirirken işkenceye karşı en önemli silahın gülmece olduğunu belirtmeye çalıştım. Çünkü gülmecenin, ağlatıdan daha kalıcı etkileri olduğunu düşünüyorum, tam tersi doğruymuş gibi gözükmesine rağmen.

 

Daha sonra ikinci bir girizgahla ikinci perdeye geçildi. Oyunun basılı metninde yer almayan, önceki sahnelemelerden birinde kaleme aldığım Çingene Kadın Zela Bileca’nın öyküsü ise her zaman dışlanan çingenelere, onların bakış açısından tercüman olamaya çalışan bir bölüm oldu. Bu öykü sahnelemede önce yer alsa da yazılış sırasına göre tamamen kurgusal olan ikinci öyküydü.

 

Bu oyundaki öyküler içinde gerçek hiçbir kişi ve olayı anlatmayan ve ilk yazılan anlatı parçası son parçadır. Elpiniki ve Yester’in hikâyesi tamamen benim yaratımdır. Beyoğlu ile ilgili okuduğum pek çok şey içinde, Giovanni Scognamillo’nun Bir Levantenin Anıları’nda okuduğum şu satırlar çıkış noktamı oluşturdular: "Galatasaray’da bugün Yapı ve Kredi Bankası’nın işgal ettiği blokta Olivo Hanı yükselirdi… Hanın altındaki dükkânlar arasında, tam köşede, iki Musevi kız kardeşin işlettiği gazete-sigara dükkânı iyice aklımda." (A.g.e. s. 58-59) Daha sonra bu noktadan çıkarak oluşturduğum Beyoğlu öyküsünü, 6-7 Eylül Olayları ve Osmanlı Tiyatrosu’nun unutulmaz aktristi Nıvart Hanım’la Şemseddin Sami’nin gizli aşkını andıran bir aşk öyküsüyle bir araya getirdim. Yine zeminini kendi çocukluğumun çok dinli mahallesinden ve ilkokul anılarımdan aldığım gerçek kırıntılarıyla bezedim. Ayrıca parçanın içinde yer alan ünlü Ermeni türküsüne (Zepür gı Tırnam), özgün sözlerin anlamından yola çıkarak ama biraz serbest bir yaklaşımla sözler yazdım.

 

Sahnelemede anlatı oyunculuğunun temelini oluşturacak biçimde, oyuncuya yer açmak amacıyla olabildiğince yalın bir üslup benimsenmiştir. Hem dekor, kostüm ve diğer teknik etmenler, hem de sahne üzeri yerleşim tamamen oyuncuyu, anlattığı öyküyü ve öykünün anlatılışındaki yalınlıktan doğan düşsel zenginliği yaratacak tarzda düzenlenmiştir. Bu, oyuncunun tiyatrosudur ve oyuncu da bu türde, yani anlatıda söz ve davranışı uyumlu bir biçimde kullanarak izleyicinin düş gücünü harekete geçirir ve böylece aktif katılımını sağlamış olur. Bütün bunların gerçekleşe- bilmesi için mekânın her bakımdan boşaltılması ve nötrleştirilmesi gereklidir. Aksi takdirde seyircinin düş gücüne ve aktif katılımına yer kalmaz. Öte yandan Eraslan Sağlam bu boşluğu söz ve davranışın uyumlu birlikteliğiyle donattı ve Franca Rame’nin şu sözünü hayata geçirdi: "Sanat yapmayın, iletişim kurun."

 

Metin Balay